2. TÜRK DİLİNİN TARİHİ GELİŞİMİ VE TÜRKİYE TÜRKÇESİ
Bir dilin tarihsel gelişiminin bilimsel açıdan incelenebilmesi için o dilde yazılmış metinlerin günümüze dek zarar görmeden gelmiş olması gerekir. Bu anlamda Türk dilinin metinlerle takip edilebilir tarihsel gelişimini Orhun Abideleri'nin oluşturulduğu Köktürk Devleti döneminden başlatmak yanlış olmaz. Fakat Orhun Abideleri'nde kullanılan dilin son derece gelişmiş, sanat yapmaya ve edebi metin oluşturmaya elverişli olması, aslında Türk dilinin tarihinin çok eskilere dayandığının göstergesi olarak kabul edilebilir. Gerek Türklere komşu kavimlerin oluşturdukları metinlerde gerekse de Orta Asya'da yapılan çeşitli arkeolojik kazılarda bu varsayımı destekleyecek verilere ulaşılmıştır.
Türk dilinin Köktürk Devleti'nin kuruluşundan önceki dönemini üç döneme ayırarak incelemek mümkündür. Bu dönemleri şöyle gösterebiliriz:
1. Altay Dil Birliği Dönemi (?-?)
2. Türk - Çuvaş - Moğol - Tunguz Dil Birliği
(Ön Türkçe, İlk Türkçe) Dönemi (MÖ birkaç bin yıllık dönem)
3. Ana Türkçe Dönemi (MS l-V. yüzyıllar arası)
Türk dilinin "Altay Dil Birliği Dönemi" ile "Türk - Çuvaş-Moğol - Tunguz Dil Birliği Dönemi"ne ait bilgiler, sadece dil karşılaştırmalarından ve bazı arkeolojik verilerden elde edilen teorik bilgi ve tahminlere dayanmaktadır.
MS I - V. yüzyıllar arasında uzanan "Ana Türkçe Dönemi" genellikle belirsizlikler içindedir. Ancak, bu dönemin esas itibariyle Hunlar ile ilgili bir dönem olduğu kesindir. Bilindiği gibi, Türk tarihi Hunlarla başlar. Hunların ilk ilişkileri Orta Asya'nın doğusundaki Altay kavimleri ve Çinlilerledir. Bu nedenle Türklerle ilgili ilk kayıtlar Çin kaynaklarında yer alır.
Hunların Orta Asya ve Avrupa tarihindeki büyük rollerine rağmen, elimizde Hun devrini içine alan AnaTürkçe dönemine ilişkin bilgiler yok denecek kadar azdır. Bildiklerimiz Çin kaynaklarında yer alan bazı sözcük, ad ve unvanlardan ibarettir.
Köktürk Devleti'nin kuruluşuyla birlikte Türkçe yeni bir döneme girmiştir. Yukarıdaki dönem sıralamasını devam ettirirsek bundan sonraki dönemleri de şöyle gösterebiliriz:
4. Eski Türkçe Dönemi (VI - XII. yüzyıllar arası)
5. Orta Türkçe Dönemi (XIII - XV. yüzyıllar arası)
6. Yeni Türkçe Dönemi (XV. yüzyıldan günümüze kadar devam eden dönem)
ESKİ TÜRKÇE
"Eski Türkçe", Türkçenin İslâmiyet öncesi dönemiyle İslamiyet'in kabulünün ilk zamanları arasında geçen dönemdir. Göktürk Devleti'nin kuruluşu (MS 552) ile başlayan bu dönemi kendi içinde şöyle inceleyebiliriz:
a. Köktürk Dönemi
b. Uygur Dönemi
c. Karahanlı Dönemi
Eski Türkçe Dönemi, artık Ana Türkçe döneminde olduğu gibi, yalnız belli isim ve unvanlar ile sınırlı bir dönem değildir. Düzenli ve bol metinleri bulunan bir dönemdir.
a. Köktürk Dönemi: Köktürk Döneminden kalan başlıca eserler Orhun Abideleri ile Yenisey Yazıtlarıdır. Orhun Abideleri veya Köktürk Yazıtları adıyla anılan dikili taşlar, bugünkü Moğolistan'ın Baykal Gölü güneyinde Orhun Irmağı kıyısında dikilmiş olan üç büyük taş yazıttan oluşmaktadır. Bu taşlardan ikisinin dikiliş tarihleri 732 (Kül Tigin Anıtı) ve 735 (Bilge Kağan Anıtı)'tir. Tonyukuk Anıtı'nın 724-726 yılları arasında dikildiği tahmin edilmektedir.
Yenisey Yazıtları, pek çok küçük mezar taşından oluşmaktadır. Tarihleri yoktur. V. yüzyıla ve Kırgızlara ait oldukları sanılmaktadır.
b. Uygur Dönemi: Eski Türkçenin Uygur Döneminden kalma eserler, taş ve kâğıt üzerine yazılmış çeşitli metinlerle kütük basması denilen tahta harflerle basılmış eserlerdir. MS 745 yılında Moğolistan'da Köktürk Devleti'ni yıkarak bağımsız bir devlet kuran Uygurlar, bu bölgede geleneğe uyarak yeni taş yazıtlar da dikmişlerdir. Bu dönemde oluşturulan metinlerin en önemlileri şunlardır:
a. Altun Yaruk (Altın Işık): Budizmin mukaddes kitabıdır. Burkancılığın (Uygurlar Buda'ya Burkan, Budizm'e de Burkancılık adını vermişlerdir.) inanç ve felsefesini, din adamlarının menkıbeleriyle(Dini hikayeler) süsleyerek anlatan 700 sayfalık bir eserdir.
b. Sekiz Yükmek (Sekiz Yığın): Budizm'in inanç ve felsefesini anlatan bir eserdir.
c. Kalyanamkara ve Papamkara Hikâyesi (İyi Düşünceli Şehzade ile Kötü Düşünceli Şehzade): İki
kardeş arasında geçen, Burkan dinine ait bir menkıbenin hikâyesidir.
d. Irk Bitig (Fal Kitabı): Mani dinine ait Göktürk harfleriyle yazılmış bir fal kitabıdır.
c. Karahanlı Dönemi: Eski Türkçenin Karahanlı Döneminden kalma önemli eserler şunlardır:
Kutadgu Bilig: "Mutlu olma bilgisi" anlamına gelen ve bir çeşit siyasetnâme özelliği taşıyan "Kutadgu Bilig", 1069 - 1070 yılında Balasagunlu Yusuf Has Hâcib tarafından yazılmış 6645 beyitlik manzum bir eserdir. Türklerin İslam medeniyetinin etkisinde yazdıkları ilk eser olan Kutadgu Bilig'de şair, "adalet", "devlet", "akıl" ve "kanaati temsil eden dört sembolik kişiyi birbirleriyle konuşturarak insan, toplum ve devlet hayatının ideal ölçülerle düzenlenebilmesi için gerekli şartları ortaya koymuş; hükümdar, vezir, komutan vb. devlet adamlarının taşıması gereken ideal özellikleri belirtmiştir.
Dîvânü Lügati't-Türk: 1077 yılında Kâşgarlı Mahmut tarafından yazılmış olan bu eser, ansiklopedik bir Türk dili sözlüğüdür. Eser, Araplara Türkçeyi öğretmek ve Türk dilinin üstünlüğünü anlatmak için kaleme alınmıştır. Türkçe sözcüklerin karşılıklarını Arapça olarak veren ve Arap grameri temelinde düzenlenen eserde, o günkü Türk dünyasına ait pek çok bilgiyi de bulmak mümkündür. Gramer ve sözcük açıklamaları; cümleler, atasözleri ve şiirler ile beslenmiştir. Eserde Türk dilinin grameri ile ilgili önemli kurallar da verilmiştir. Bu eserin Türk Dili Açısından önemi ilk Türkçe ansiklopedik tarama sözlüğü oluşudur. Eser İslamiyet öncesi Türklerin sosyo-kültürel hayatları ile ilgili bilgi kaynağı olduğu için de Türk kültür tarihi açısından da önemli bir yere sahiptir. Ayrıca İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı’na ait sözlü eserleri örneklemesi bakımından Sözlü Türk Edebiyatı’nın en önemli kaynağıdır
Atabetü'l - Hakayık: Yüknekli Edib Ahmet tarafından XII. yüzyıl başlarında yazıldığı tahmin edilen "Atabetü'l - Hakayık" (Hakikatlerin Eşiği), dini ve tasavvufî konuları işleyen manzum didaktik bir eserdir.
Divan-ı Hikmet: Hoca Ahmet Yesevi'nin, "hikmet" adı verilen dörtlüklerinden XII. yüzyılda oluşturulmuş bir divandır. Yesevilik tarikatının ilkelerini ortaya koyan bu eserin dini, tasavvufi ve didaktik özellikleri vardır.
ORTA TÜRKÇE DÖNEMİ (HAREZM TÜRKÇESİ)
Harezm Türkçesi, XII. yüzyıldan başlayarak, özellikle XIII. ve XIV. yüzyıllarda, Hazar Denizi ile Aral Gölü arasında ve Aral'ın güneyindeki Amuderya bölgesi merkez olmak üzere Batı Türkistan'da kurulup gelişmiş olan yazı diline verilen addır. Bu yazı dili, edebî gelenek bakımından doğusundaki Karahanlı Türkçesine dayanmıştır. Fakat XI. yüzyıldan beri bölgenin Türkleşmesinde önemli rol oynayan ve kuzeyden güneye ve Horasan'a kadar uzanan Oğuz ve Kıpçak göçlerinin ve lehçelerinin de etkisi altında kalmıştır.
Harezm bölgesinde kurulup gelişmiş olan Harezm Türkçesi, XIII. yüzyıla kadar birbirinin devamı niteliğinde tek bir kol halinde ilerleyen Türk yazı dilinin Çağatay, Oğuz ve Kıpçak temelinde yeni dallanmalarına kaynaklık etmiştir. Bu dallanmanın gerekli kıldığı şartlara elverişli bir ortam hazırlamış, bir ayırım noktası görevini yüklenmiştir. Harezm Türkçesine XIII. yüzyıl Moğol akınından sonra Moğolca bazı ekler ve sözcükler de karışmıştır. Karahanlı Türkçesini Harezm Türkçesine bağlayan eserler Anonim Kur'an Tefsiri ve Kısasü'l-Enbiyâ (Peygamberlerin Kıssalarındır. Kısasü l-Enbiyâ, 1310 yılında Nasır Rabguzî tarafından yazılmış mensur, dinî bir eserdir. Muînü'l-Mürîd (Müridlerin Yardımcısı), Revnaku'l İslâm (İslâm’ın Parlaklığı) ve Muhabbetnâme gibi manzum dinî eserlerde yer yer Oğuz Türkçesinin etkisi göze çarpar. Doğrudan doğruya Harezm Türkçesinin ürünü olan eser, 1358 tarihinde Kerderli Mahmut tarafından yazılan ve büyük ölçüde mensur, dini bir eser olan Nehcü'l Ferâdis (Cennetlerin Açık Yolu)'tir.
YENİ TÜRKÇE DÖNEMİ
Orta Asya ve Ön Asya Türk dünyasındaki coğrafi, siyasi, sosyal ve kültürel değişmelerin sonucu olarak Türk dilinde Doğu Türkçesi ve Batı Türkçesi temelinde farklılaşmalar meydana gelmiştir.
A. DOĞU TÜRKÇESİ (KUZEYDOĞU TÜRKÇESİ)
Çağatayca: Çağatayca, Harezm Türkçesinin yeni şartlar altındaki devamı olarak XV. yüzyıldan XX. yüzyıla kadar Türkistan ve Altınordu bölgesinde kullanılan edebi Türkçeye verilen addır. Kuruluşu Timurîler (1405-1502) devrindedir. Çağatay Türkçesinin başlıca temsilcileri Sekkâkî, Emirî, Lütfî, Ali Şir Nevaî, Hüseyin Baykara, Babür Şah ve Ebü'l-Gazi Bahadır Han'dır. Çağatay Türkçesi, XV. yüzyılın ikinci yarısında yaşayan Ali Şir Nevai ve XVI. yüzyılda yaşayan Babür Şah'ın eserleri ile olgunluk devresine erişmiş ve klâsik şeklini almıştır. Nevaî'nin dört divanı, beş mesnevisi ve devrinin şairlerini anlatan Mecâlisü'n-Nefâis (Nefis Meclisler) adlı bir eseri vardır. Bunlar dışında Türkçe ile Farsçayı karşılaştıran ve Türkçenin Farsçadan üstün olduğunu anlatan Muhâkemetü'l-Lûgateyn (İki Dilin Muhakemesi) adlı eseri de ünlüdür. XVI. yüzyılın başlarında bugünkü Afganistan, Pakistan ve Hindistan toprakları üzerinde büyük bir Türk Devleti kurmuş olan Babür Şah da Çağatay şiir ve nesrinin güzel örneklerini vermiştir. Babür Şah'ın, şiirlerinden başka Vekayi adlı bir anı kitabı da vardır. Ve-kayi, dünya anı edebiyatının ön sıralarında yer alan bir eserdir. XVII. yüzyıl Çağatay Türkçesi Ebü'l-Gazi Bahadır Han ile temsil edilir. Bahadır Han, Şecere-i Türkî (Türk Şeceresi) ve Şecere-i Terâkime (Türkmen Şeceresi) adlı eserleri ile tanınmıştır.
XVIII. ve XIX. yüzyıllar Çağataycanın son dönemidir. Bu dönemde, bölge ağızlarının ve Özbekçenin yazı diline girmesi ile, XX. yüzyılda Çağatayca yerini Öz-bekçeye bırakmıştır.
Kıpçak Türkçesi (Kuzey Türkçesi, Kuzeybatı Türkçesi): Kıpçak Türkçesi, XIII - XV. yüzyıllar arasında Altınordu, Mısır, Suriye bölgelerinde kullanılan Türkçedir. Başlıca eserleri şunlardır:
1. Kodeks Kumanikus (Codex Cumanicus) : Kıpçak Türkçesi ile yazılmış Hristiyanlığa ait ilâhileri, bilmeceleri, Türkçe - Almanca - Latince - Farsça sözlük parçalarını içine alan bir derlemedir. Eserdeki metinler, 1303 yılında italyan ve Alman rahipleri tarafından Karadeniz'in kuzeyindeki Kıpçak Türklerinden derlenmiştir.
2. Hüsrev ü Şîrîn : Harezm'in kuzey kesimindeki Altınordu bölgesi, yazı dili geleneği bakımından Ha-rezm'e bağlı olmakla birlikte, Kıpçak Türkçesinin yaygın olduğu bölgedir. Bu bakımdan, Altınordu bölgesi, İslâmi devir Kıpçak Türkçesini temsil etmektedir. Bu bölgede yazılan eserlerin en önemli örneği de Kutb'un yazdığı Hüsrev ü Şîrîndir. Hüsrev ü Şîrîn, Genceli Nizamî'nin aynı addaki Farsça mesnevisinden Türkçeye aktarılıp 1341-1342-yılında yazılmış 4370 beyitlik manzum bir eserdir.
3. Gülistan Tercümesi : Saraylı Sevf tarafından 1391 yılında Sa'dî'nin Gülistan adlı Farsça eserinden yapılmış bir tercümedir.
B. BATI TÜRKÇESİ (GÜNEYBATI TÜRKÇESİ)
Batı Türkçesi, Hazar Denizi'nin güneyinden batıya uzanan Türk dili kolunun adıdır. XII. yüzyıl sonlarıyla XIII. yüzyıl başlarından günümüze kadar Anadolu, Kuzey Azerbaycan, Güney Azerbaycan, Irak, Suriye, Adalar, Rumeli ve Kuzey Afrika'da kullanılan Türkçedir.
Batı Türkçesinin ana kolunu, Anadolu ve Rumeli bölgesinde kurulmuş olan Türkiye Türkçesi oluşturmaktadır.
1. TÜRKİYE TÜRKÇESİ
Türkiye Türkçesi deyimi, geniş anlamı ile, Anadolu ve Rumeli bölgesinde kurulup gelişmiş olan ve XIII. yüzyıldan günümüze kadar uzanan tarihî devirleri içine alan Türk yazı dilini; dar anlamıyla ise, yalnız bugünkü Türkiye sınırları içinde konuşma ve yazı dili olarak kullanılan Türkçeyi anlatır. Türkiye Türkçesi kendi içinde üç döneme ayrılır:
a. Eski Anadolu Türkçesi (Eski Türkiye Türkçesi)
b. Osmanlı Türkçesi
c. Bugünkü Türkiye Türkçesi (Çağdaş Türkiye Türkçesi)
Eski Anadolu Türkçesi : Anadolu Selçuklu Devleti'nin kuruluşundan sonra XIII. yüzyıl başlarından XV. yüzyıl sonlarına kadar Anadolu ve Rumeli bölgesinde devam eden, Oğuzca temelindeki Türkçedir. Dil yapısı bakımından, Kuzey ve Güney Azerbaycan ile Irak'taki Türkçe de Eski Anadolu Türkçesi içinde değerlendirilir.
Anadolu bölgesinin geçirdiği siyasi ve sosyal gelişmelere paralel olarak Eski Anadolu Türkçesini kendi içinde üç alt döneme ayırmak olanaklıdır. Bunlar Selçuklu Dönemi Türkçesi, Anadolu Beylikleri Dönemi Türkçesi ve Osmanlıcaya Geçiş Dönemi Türkçesi-dir.
Eski Anadolu Türkçesi ile yazılmış, başlıca eserler şunlardır:
Sultan Veled'in Türkçe manzumeleri, Yunus Emre, Kadı Burhaneddin, Nesimî, Ahmedî, Eşrefoğlu Rumî, Kaygusuz Abdal, Ahmed-i Daî, Şeyhî, Ahmed Paşa, ^ Avnî, Necatî ve Cem Sultan'ın dîvanları; Ahmed Fa- ^ kîh'in Çarhnâme'si, Şeyyad Hamza'nın Yusuf ve Ze-lîha, Hoca Mes'ud'un Süheyl ü Nevbahar, Mustafa Şeyhoğlu'nun Hurşîd ü Şîrîn, Ahmed-i Daî'nin Çeng-nâme adlı mesnevileri, Aşık Paşa'nın Garibnâme'si, Erzurumlu Darîr'in Siyer-i Nebî'si, Ahmedî'nin İsken-dernâme'si, Kul Mes'ud'un Kelîle ve Dimne Tercümesi, Şeyhînin Harnâme'si, Yazıcıoğlu Mehmed'in Muhammediye, Yazıcıoğlu Ahmed Bîcan'ın Envâ-rü'l-Âşıkîn adlı dinî eserleri; Oruç Bey ve Aşıkpaşa-zâde'nin, Osmanlı Tarihleri; Yazıcıoğlu Ali'nin Sel-çuknâme adlı Oğuz Türkleri tarihi; Mercimek Ah-med'in Kabusnâme'si, Sinan Paşa'nın san'atlı nesirle yazılmış Tazarruât-ı Sinan Paşa adlı dinî-tasavvu-fî nitelikteki eseri, Türk edebiyatının destanî hikâyelerden oluşan Dede Korkut Kitabı.
Osmanlı Türkçesi (Osmanlıca) : Osmanlı Türkçesi XV. yüzyıl sonlarından XX. yüzyıl başlarına kadar Anadolu, Kırım, Irak, Suriye, Adalar, Rumeli ve Kuzey Afrika'da kullanılan Türk yazı dilidir. Osmanlı Türkçe-sinin, daha sonraki edebi gelişmelere ve yazı dili anlayışına göre az çok değişiklik gösteren 1860 - 1911 yılları arasındaki dönemi, kendi içinde Tanzimat Dönemi Osmanlıcası, Servet-i Fünûn ve Fecr-i Ati Dönemleri Osmanlıcası gibi alt bölümlere ayrılabilir. Osmanlı Türkçesi, 1911'de "Yeni Lisan" hareketinin ve "Millî Edebiyat Dönemi'nin başlamasıyla sona ermiştir.
Eski Anadolu Türkçesinde çeşitlilik gösteren bazı gramer şekilleri Osmanlı Türkçesinde standartlaşmıştır. Ancak, bu standartlaşma Türkçeyi ikinci plana iten ve yabancı sözlerle gittikçe ağırlaşan bir dil olma biçiminde şekillenmiştir. Osmanlı Türkçesi XVI. yüzyılda kuruluş dönemini kapatarak sanat bakımından en yüksek noktasına ulaşmış olduğu hâlde, yavaş yavaş dilin iç ve dış yapısı bakımından büyük değişiklikler geçirerek ağır, ağdalı bir biçime girmiştir. Daha önceki yüzyılların eserlerinde yer alan Türkçe sözcükler kaba ve ahenksiz bulunarak terk edilmiş, yerlerine aruz ölçüsünün kalıplarına uygunluğu da hesaba katılarak bunların Arapça ve Farsçaları getirilmiştir. Arapça ve Farsçanın bu yoğun etkisi yalnız söz varlığında kalmamış; bu sözcüklerle birlikte dile Arapça ve Farsça eklerle gramer kuralları da yerleşmiştir. Böylece, Eski Anadolu Türkçesinin dilin iç yapısındaki izleri silinmiştir.
Osmanlı Türkçesinde şiir dili, çok işlenmiş ve çeşitli nazım şekilleriyle yüzlerce eser meydana getirilmiştir. Fuzuli, Baki, Nabi, Nefi, Nedim, Şeyh Galip gibi nice şahsiyet, "Türk şiirinin klasikleri" diyebileceğimiz ölümsüz şiirler yazmışlardır.
Nesir dilinde, sade nesir dili ile yazılmış eserler yanında, "seçili nesir" denilen süslü, sanatlı ve ağır bir nesir diliyle yazılmış eserler de vardır. Osmanlı yazarları genellikle ustalık göstermek istedikleri zaman sanatlı ve ağır nesir dilini, öğretmek ve yararlı olmak istedikleri zaman da sade nesir dilini kullanmışlardır. Tanzimat Devri (1839 - 1896)'nde Osmanlı yazı dilinin sadeleştirilmesine yönelik çalışmalar başlamışsa da Osmanlıcanın, yüzlerce yıllık geçmişi olan bir imparatorluk geleneğinin yazı dili olmasının getirdiği alışkanlıklardan ötürü bu sadeleşme çabaları büyük bir sonuç vermemiştir.
Servet-i Fünûn Devri yazar ve şairleri, duygu ve düşüncelerini bütün incelik ve derinliği ile aksettirebilecek hünerli bir dil ve üsluba ihtiyaç duymuşlar; bunu gerçekleştirebilmek için de sözlüklerden çıkardıklarıterk edilmiş sözcüklerden yararlanıp bunlardan yeni türetmeler, yeni isim ve sıfat tamlamaları yapmışlardır. Böylece, Arapça ve Farsça sözcüklerle kurallar, yeni bir görünümde tekrar ortaya çıkmış; cümle düzeninde de değişiklikler yapıldığından dil iyiden iyiye ağırlaşmıştır. Bu ağır dil Fecr-i Âti Dönemi'nde de devam etmiştir.
Bugünkü Türkiye Türkçesi (Çağdaş Türkiye Türk-
çesi) : Bugünkü Türkiye Türkçesi, Türkiye Cumhuriyeti'nin resmi dili olan Türk yazı dilidir. Irak, Suriye, Kıbrıs ve Balkanlar'da yaşayan Türklerle çeşitli ülkelere göç etmiş Türkler de bu yazı dilini kullanmaktadır.
Günümüz Türkiye Türkçesi, halkın konuşma dilinden yeni bir yazı dili yaratma ilkesini benimsemiş ve bunda da başarıya ulaşmış olan Yeni Lisan hareketinin ürünüdür. Ömer Seyfettin, Ziya Gökalp, Ali Canip Yöntem gibi yazarların öncülüğünde 1911 yılında Selanik'te yayımlanmaya başlanan "Genç Kalemler" dergisi, bu hareketin yayın organı olmuştur.
"Yeni Lisan" hareketi, yazı dilini, Osmanlı Türkçesinin bütün kurallarından temizleyip İstanbul Türkçesine dayanan milli bir yazı dili yaratma hedefine yöneldiğinden, kısa zamanda benimsenip yaygınlaşmış; bugünün yazı dilini oluşturan temel gelişmelerin gerçekleştirilebilmesine uygun bir ortam yaratılmıştır
Türkçenin bugünkü şeklini almasında "Yeni Lisan"dan sonraki aşama "dil devrimi"dir. Dil devrimi, Yeni Lisan hareketi ile ulaşılan aşamayı daha da olgunlaştırma, dil konusunu, gelişme şartları bakımından çok yönlü ve sağlam bir fikir temeline yerleştirme amacına dayanan bir dil hareketidir. Bu bakımdan 1928 yılında Lâtin alfabesinin kabulü ve 1932'de Atatürk'ün dil devrimini başlatmasıyla Türkiye Türkçesi, dilin kişiliğini ve tarihi zenginliğini ortaya koyacak yeni bir araştırma ve geliştirme programına bağlanmıştır. Bu program gereği, Türkçede eğreti kalmış, dilin yapı ve işleyişine ters düşen pek çok yabancı sözcük, tamlama ve kural, dilden atılarak yerlerine Türkçe şekil ve karşılıklar getirme yolu tutulmuştur. Türkçe eklerle terim yapma işi de ilk defa bu dönemde ele alınmıştır.
2. AZERİ TÜRKÇESİ
Azeri Türkçesi, Güneybatı Türkçesi (Batı Türkçesi)nin Kuzey ve Güney Azerbaycan bölgelerinde konuşulan koludur. Azeri yazı diliyle Türkiye Türkçesi arasında büyük bir dil ayrılığı yoktur.
Azeri Türkçesiyle eser vermiş başlıca şair ve yazarlar şunlardır:
XVIII. yüzyılda Molla Penah Vâkıf; XIX. yüzılda Mirza Fethali Ahundzâde, XX. yüzyılda Hüseyinzâde Ali, Celil Memmedguluzâde, Uzeyir Hacıbeyli, Abbas Zamanoğlu, Süleyman Rüstem, Bahtiyar Va-hapzâde, Muhammed Hüseyin Şehriyar, Bulut Karaçorlu Sehend.
3. TÜRKMENCE
Türkmence, Güneybatı Türkçesi (Batı Türkçesi)ni oluşturan Oğuzcanın doğu kolu ve 1991 yılında bağımsızlığını kazanmış olan Türkmenistan Cumhuriyetinde kullanılan yazı dilidir. Özbekistan, Tacikistan, Kazakistan, Karakalpak, iran, Afganistan vb. bölgelerde oturan Türkmenler de Türkmence konuşur.
Türkmenler, batıya göç eden büyük Oğuz kitlesiyle Anadolu'ya gelmeyip Türkistan'da kaldıkları için yazı dilleri, özellikle şekil bilgisi bakımından büyük ölçüde Doğu Türkçesinin etkisinde kalmıştır.
4. GAGAVUZCA
XVIII. yüzyılın ikinci yarısına kadar Kuzeydoğu Bulgaristan'da yaşayan Gagavuzların dili olan Gagavuzca, Güneybatı Türkçeleri grubunda yer alan küçük bir koldur. Bugün toplu olarak Moldavya'nın güneyinde, Be-sarabya'nın Komrat, Çadır, Kangaz, Tarakliya bölgeleriyle Bulgaristan'ın Varna, Dobruca, Vombal yerleşim bölgelerinde ve Romanya'nın Dobruca'ya yakın yerlerinde yaşayan, dağınık olarak Yunanistan, Makedonya ve Ukrayna'da oturanları da bulunan Gagavuzlar, Hristiyanlığın Ortodoksluk mezhebindendirler.
